సుమతీ శతకము (108 శతక పద్యాలు మరియు వాటి భావాలు)
సుమతీ శతకము
శ్రీ రాముని దయచేతను
నారూఢిగ సకల జనులు
నౌరాయనగాఁ
ధారాళమైన నీతులు
నోరూరగఁ జవులుబుట్ట నుడివెద
సుమతీ!
|
సుమతీశతక కారుడు "సుమతీ" అని సంబోధన చేసి బుద్ధిమంతులకు మాత్రమే
నీతులను చెప్తానని తెలిపాడు. లోకంలో నీతి మార్గాన్ని ఆచరించి
బోధించిన శ్రీరాముని అనుగ్రహం పొందినవాడనై, లోకులు మెచ్చుకొనేలా మరలా మరలా చదువాలని ఆశ కలిగేలా వచిస్తున్నాను.
|
అక్కరకు రాని చుట్టము,
మ్రొక్కిన వరమీని వేల్పు, మోహరమునఁదా
నెక్కిన బాఱని గుఱ్ఱము,
గ్రక్కున విడువంగవలయుఁ
గదరా! సుమతీ!
|
సమయానికి సహాయం చేయని చుట్టాన్ని, నమస్కరించినా వరాలీయని
దైవాన్ని, యుద్ధంలో తానెక్కగా
పరిగెత్తని గుర్రాన్ని వెంటనే విడవాలి.
|
అడిగిన జీతం బియ్యని
మిడిమేలపు దొరనుఁ గొల్చి
మిడుకుట కంటెన్
వడిగల యెద్దులఁ గట్టుక
మడిదున్నక బ్రతకవచ్చు మహిలో
సుమతీ!
|
అడిగినా జీతమీయని ప్రభువును సేవించి కష్టపడటం కంటే, వడిగల యెద్దులను కట్టుకొని
పొలం దున్నుకొని జీవించటమే మేలు.
|
అడియాస కొలువుఁ గొలువకు,
గుడిమణియముఁ సేయఁబోకు, కుజనుల తోడన్
విడువక కూరిమి సేయకు
మడవినిఁ దో డరయ కొంటి
నరుగకు సుమతీ!
|
వ్యర్ధమైన ఆశగల కొలువు, దేవాలయంలో అధికారం, విడువకుండా చెడ్డవారితో స్నేహాం, అడవిలో తోడు లేకుండా
ఓంటరిగా పోవటం తగినవికావు (కనుక, వాటిని మానివేయాలి).
|
అధరము కదలియుఁగదలక
మధురములగు భాషలుడిగి
మౌనవ్రతుడౌ,
నధికార రోగపూరిత
బధిరాంధక శవముఁజూడ బాపము
సుమతీ!
|
పెదవి కదిలిందో లేదో తెలియని విధంగా, మంచి మాటలను మాని, అధికారమనే రోగంతో
పలుకకపోవటమే నియమం కల్గినట్టి అధికారి - కన్నులతో చూడక, చెవులతో వినక, పెదవి కదల్చక ఉండే
పీనుగుకు సమానమే అగుట చేత, అట్టి అధికారిని చూసినంతనే పాపం కలుగుతుంది.
|
అప్పుగొని చేయు విభవము
ముప్పున బ్రాయంపుటాలు, మూర్ఖుని తపమున్,
ద ప్పరయని నృపురాజ్యము
దెప్పరమై మీఁద గీఁడు
దెచ్చుర సుమతీ!
|
అప్పులు చేసి ఆడంబరాలు చేయడం, ముసలితనంలో వయసులోనున్న భార్య ఉండటం, మూర్ఖుని తపస్సు, తప్పొప్పులను గుర్తించని రాజ్య పరిపాలన ముందు ముందు
భయంకరమైన కష్టాన్ని కలిగిస్తాయి.
|
అప్పిచ్చువాడు, వైద్యుడు,
నెప్పుడు నెడతెగక బాఱు
నేఱును, ద్విజుఁడున్
జొప్పడిన యూర నుండుము,
చొప్పడకున్నట్టి యూరు
సొరకుము సుమతీ!
|
అప్పులిచ్చేవాడు, వైద్యుడు, యెడతెగకుండా నీరు పారుతుండే నది, బ్రాహ్మణుడూ ఇవి ఉన్న
వూరిలో నివశించు. ఇవి లేని వూరిలో ప్రవేశించకు.
|
అల్లుని మంచితనంబును,
గొల్లని సాహిత్యవిద్య, కోమలి నిజమున్,
బొల్లున దంచిన బియ్యముఁ,
దెల్లని కాకులును లేవు
తెలియుము సుమతీ!
|
అల్లుడు మంచిగానుండుట, గొల్ల విద్వాంసుడౌట, ఆడది నిజం చెప్పుట, పొల్లున దంచిన బియ్యం, తెల్లనికాకులు లోకంలో లేవని తెలియాలి.
|
ఆఁకొన్న కూడె యమృతము,
తాఁకొంకిక నిచ్చువాఁడె దాత
ధరిత్రిన్,
సో కోర్చువాఁడె మనుజుఁడు,
తేఁకువగలవాడె వంశ తిలకుఁడు
సుమతీ!
|
ఆకలిగా నున్నప్పుడు తిన్న అన్నమే అమృతం వంటిది. వెనుక ముందులాడక
ఇచ్చేవాడే దాత. కష్టాలు సహించేవాడే మనిషి. ధైర్యం గలవాడే కులంలో శ్రేష్ఠుడు.
|
ఆఁకలి యుడుగని కడుపును
వేఁకటియగు లంజ పడుపు
విడువని బ్రతుకున్,
బ్రాఁ కొన్న నూతి యుదకము
మేకల పాడియును రోఁత మేదిని
సుమతీ!
|
కడుపునిండని తిండి, గర్భం దాల్చికూడా లంజరికం మానని భోగం దాని జీవితం, పాచిపట్టి పాడయిన బావి
నీరు, మేకల పాడి రోత
కలిగిస్తాయి.
|
ఇచ్చునదె విద్య, రణమునఁ
జొచ్చునదే మగతనంబు, సుకవీశ్వరులున్
మెచ్చునదె నేర్పు, వాదుకు
వచ్చునదే కీడుసుమ్ము!
వసుధను సుమతీ!
|
ధనం ఇచ్చేదే విద్య, యుద్ధభూమిలో చొరబడేదే పౌరుషం, గొప్ప కవులు కూడా మెచ్చేదే నేర్పరితనం, తగువుకు వచ్చేదే చెరవు.
|
ఇమ్ముగఁజదువని నోరును
'అమ్మా' యని పిలిచియన్న మడుగని నోరున్,
దమ్ములఁమబ్బని నోరును
గుమ్మరి మను ద్రవ్వినట్టి
గుంటర సుమతీ!
|
ఇంపుగా చదవని నోరు, అమ్మాయని పిలిచి అన్నమడగని నోరు, ఎన్నడూ తాంబూలం వేసుకోని
నోరు, కుమ్మరి మన్నుకై త్రవ్విన
గుంటతో సమానం.
|
ఉడుముండదె నూఱేండ్లునుఁ
బడియుండదె పేర్మిఁబాము
పదినూఱేండ్లున్
మడువునఁ గొక్కెర యుండదె
కడునిలఁ బురుషార్థపరుఁడు
గావలె సుమతీ!
|
ఉడుము నూరేళ్ళుండును, పాము వెయ్యేండ్లుడును, కొంగ మడుగులో చాలాకాలం జీవించును. కానీ, వాటి వలన ప్రయోజనమేమి? మంచి పనులలో
ఆశక్తిగలవాడుండిన ప్రయోజనం కాని.
|
ఉత్తమ గుణములు నీచున
కెత్తెఱఁగున గలుగనేర్చు
నెయ్యడలన్ దా
నెత్తిచ్చి కఱఁగబోసిన
నిత్తడి బంగార మగునె యిలలో
సుమతీ!
|
బంగారంతో సమానంగా తూచి కరగించి కడ్డీలుగా పోసినప్పటికీ ఇత్తడి
బంగారంతో సమానం కాదు. అదేవిధంగా, నీచుడెంత ప్రయత్నించినా ఉత్తమ గుణాలను పొందలేడు.
|
ఉదకముఁ ద్రావెడు హయమును,
మదమున నుప్పంగుచుండు
మత్తేభబున్,
మొదవుకడ నున్న వృషభముఁ
జదువని యా నీచకడకుఁ జనకుర
సుమతీ.
|
నీరు త్రాగుతున్న గుర్రం దగ్గరకు, మదం చేత ఉప్పొంగుతున్న
మదపుటేనుగు దగ్గరకు, ఆవు దగ్గరనున్న ఎద్దు దగ్గరకు, చదువు రాని హీనుని వద్దకు వెళ్ళకు.
|
ఉపకారికి నుపకారము
విపరీతము గాదుసేయ
వివరింపంగా
నపకారికి నుపకారము
నెపమెన్నక జేయువాడె నేర్పరి
సుమతీ!
|
ఉపకారం చేసిన వానికి తిరిగి ఉపకారం చేయడం గొప్పవిషయం కాదు. కీడు
చేసిన వాని తప్పులు లెక్కపెట్టకుండా ఉపకారం చేయటం తెలివైన పని.
|
ఉపమింప మొదలు తియ్యన
కపటంబెడ నెడను, జెఱకు కై వడినే పో
నెపములు వెదకునుఁ గడపటఁ
గపటపు దుర్జాతి పొందు గదరా
సుమతీ!
|
పోల్చుకొని చూడగా, చెఱకు గడ మొదలు తియ్యగా ఉండి, మధ్యలో తీపి తగ్గి, చివరకు చప్పబడేట్లు, చెడు స్నేహం మొదట యింపుగా, మధ్యలో వికటంగా చివరకు చెరుపు కలిగించేదిగా ఉంటుంది.
|
ఎప్పటి కెయ్యది ప్రస్తుత
మప్పటి కా మాటలాడి యన్యుల
మనముల్
నొప్పింపక తా నొవ్వక
తప్పించుక తిరుఁగువాఁడె
ధన్యుఁడు సుమతీ!
|
ఏ సమయానికి ఏది తగినదో, అప్పటికి ఆ మాటలాడి, ఇతరుల మనస్సులు నొప్పించక, తాను బాధపడక, తప్పించుకొని నడచుకొనేవాడే కృతార్ధుడు.
|
ఎప్పుడు దప్పులు వెదకెడు
నప్పురుషునిఁ గొల్వఁగూడ దది
యెట్లన్నన్
సర్పంబు పడగనీడను
గప్పవసించు విధంబు గదరా సుమతీ!
|
ఎప్పుడు కూడా, తన తప్పులను వెతికే అధికారిని కొలువరాదు. తనను చంపటానికి ప్రయత్నించే పాము పడగ నీడన
కప్ప నిలబడటానికి ప్రయత్నించకూడదు. ఈ రెండు కార్యాలు కష్టాన్ని
కలిగిస్తాయి.
|
ఎప్పుడు సంపద గలిగిన
నప్పుడు బంధువులు వత్తు రది
యెట్లన్నన్
దెప్పులుగఁ జెఱువు నిండినఁ
గప్పలు పదివేలు చేరుఁగదరా
సుమతీ!
|
చెరువులో తెప్పలాడునట్లు నీరు నిండుగా ఉంటే, కప్పలు అనేకం చేరుతాయి.
అలాగే భాగ్యం కలిగినప్పుడే చుట్టాలు వస్తారు.
|
ఏఱకుమీ కసుగాయలు
దూఱకుమీ బంధుజనులఁ, దోషము సుమ్మీ!
పాఱకుమీ రణమందున,
మీఱకుమీ గురువులాజ్ఞ, మేదిని సుమతీ!
|
లేతకాయలను కోయరాదు. చుట్టాలను నిందించరాదు. యుద్ధంలో పారిపోరాదు.
గురువుల ఆజ్ఞను అతిక్రమించరాదు.
|
ఒక యూరికి నొక కరణము
నొక తీర్పరియైనగాఁక నొగిఁ
దఱుచైనన్
గకవికలు గాకయుండునె?
సకలంబునుఁ గొట్టుపడక సహజము
సుమతీ!
|
ఒక గ్రామానికి ఒక కరణం, ఒక న్యాయాధికారి కాకుండా, క్రమంగా ఎక్కువ మంది ఉంటే, అన్ని పనులు చెడిపోయి చెల్లాచెదురు కాకుంటాయా? (ఉండవు.)
|
ఒల్లని సతి నొల్లని పతి
నొల్లని చెలికాని విడువ
నొల్లనివాఁడే
గొల్లండుఁ గాక ధరలో
గొల్లండుఁను గొల్లడౌనె
గుణమున సుమతీ!
|
ఇష్టపడని భార్యని, విశ్వాసంలేని యజమానిని, ఇష్టపడని స్నేహితుని, విడవటానికి ఇష్టపడనివాడే గొల్ల కాని, ఆ కులంలో పుట్టిన మాత్రాన
గొల్లకాడు.
|
ఓడలఁ బండ్లును వచ్చును
ఓడలు నా బండ్లమీఁద నొప్పుగ
వచ్చున్
ఓడలు బండ్లును వలెనే
వాడగబడుఁ గలిమిలేమి వసుధను
సుమతీ!
|
ఓడల మీద బండ్లు, బండ్లమీద ఓడలు వస్తాయి. అలాగే ఐశ్వర్యం వెంట దారిద్ర్యం, దారిద్ర్యం వెంట ఐశ్వర్యం
వస్తాయి.
|
కడు బలవంతుండైననుఁ
బుడమినిఁ బ్రాయంపుటాలిఁ
పుట్టిన యింటన్
దడ వుండనిచ్చె నేనియుఁ
బడుపుగఁ నంగడికిఁదానె బంపుట
సుమతీ!
|
ఎంత బలవంతుడైనా, పడుచు పెళ్ళాన్ని ఆమె పుట్టింటి దగ్గర ఎక్కువ కాలం ఉండనిస్తే, తానే ఆమెను వ్యభిచారిణిగా దుకాణానికి
పంపినట్లవుతుంది.
|
కనకపు సింహాసమున
శునకముఁ గూర్చుండఁబెట్టి
శుభలగ్నమునన్
వొనరగఁ బట్టముఁ గట్టిన
వెనుకటి గుణమేల మాను వినురా
సుమతీ!
|
బంగారపు గద్దెమీద కుక్కను కూర్చోబెట్టి, మంచి ముహూర్తాన
పట్టాభిషేకం చేసినా దానికి సహజమైన అల్పగుణం మానదు. అలాగే నీచుడైన వానిని ఎంత
గౌరవించినా వాని నీచగుణం వదలడు.
|
కప్పకు నొరగాలైనను,
సప్పమునకు రోగమైన, సతి తులువైనన్,
ముప్పున దరిద్రుడైనను
తప్పదు మఱి దుఃఖమగుట తధ్యము
సుమతీ!
|
కప్పకు కుంటికాలైనా, పాముకు రోగమైనా, భార్య చెడ్డదైనా, ముసలితనంలో దరిద్రం వచ్చినా, తప్పకుండా దుఃఖం కలుగుతుంది.
|
కమలములు నీరు బాసినఁ
గమలాప్తు రశ్మిసోకి కమలిన
భంగిన్
దమతమ నెలవులు దప్పినఁ
దమ మిత్రులే శత్రులౌట
తథ్యము సుమతీ!
|
కమలాలు తమ స్థానమయిన నీటిని వదిలితే, తమకు మిత్రుడగు సూర్యుని
వేడి చేతనే వాడిపోతాయి. అలాగే, ఎవరైనా తమ తమ ఉనికిని విడిచినచో, తమ స్నేహితులే విరోధులవక తప్పదు.
|
కరణముఁ గరణము నమ్మిన
మరణామ్తక మౌనుగాని మనలేడు
సుమీ
కరణము దనసరి కరణము
మరి నమ్మక మర్మమీక మనవలె
సుమతీ!
|
కరణం మరొక కరణాన్ని నమ్మితే ప్రాణాపాయమైన ఆపద కల్గును గానీ
బ్రతుకలేడు. కావునా కరణం, తనతో సాటియైన కరణాన్ని నమ్మక మరియు రహస్యాన్ని తెలుపక
జీవించాలి.
|
కరణముల ననుసరింపక
విరిసంబునఁ దిన్నతిండి
వికటించుఁజుమీ,
యిరుసునఁ గందెన బెట్టక
పరమేశ్వరు బండియైనఁ బాఱదు
సుమతీ!
|
కందెన లేకపోతే, ఏ విధంగా దేవుని బండైనా కదలదో, అదే విధంగా కరణానికి
ధనమిచ్చి అతనికి నచ్చినట్లు నడవకపోతే తన స్వంత ఆస్తికే మోసమొస్తుంది.
|
కరణము సాదైయున్ననుఁ
గరి మదముడిఁగిననుఁ, బాము గఱవకయున్నన్
ధరఁ దేలు మీటకున్ననుఁ
గరమరుదుగ లెక్కఁగొనరు గదరా
సుమతీ!
|
కరణం మెత్తనితనం కలిగిఉన్నా, ఏనుగు మదం విడిచినా, పాము కరవకున్నా, తేలు కుట్టకున్నా జనులు
లెక్కచేయరు.
|
కసుగాయఁ గఱచి చూచిన
మసలక తన యొగరు గాక
మధురంబగునా?
పస గలుగు యువతులుండఁగఁ
బసిబాలలఁబొందువాఁడు పశువుర
సుమతీ!
|
పండిన పండు తినకుండా, పచ్చికాయ కొరికితే వెంటనే వగరు రుచి కలుగుతుంది గానీ, మధురంగా ఎలా ఉంటుంది; అలాగే యౌవనం గల స్త్రీలుండగా పసి బాలికలతో కూడినచో వికటంగా ఉంటుంది. చిన్న బాలికల
పొందు గూడినవాడు పశువుతో
సమానుడు.
|
కవి గానివాని వ్రాతయు
నవరసభావములు లేని
నాతులవలపున్
దవిలి చని పంది నేయని
విధధాయుధకౌశలంబు వృధరా
సుమతీ!
|
కవిత్వ శక్తిలేనివాడు వ్రాసిన వ్రాత, నవరసాల అనుభవంలేని స్త్రీలయొక్క మోహం, వెంబడించి పరుగెత్తి పందిని కొట్టలేనటువంటివాని నానా విధాయుధాల నేర్పరితనం వ్యర్థాలు.
|
కాదుసుమీ దుస్సంగతి
పోదుసుమీ కీర్తికాంత పొందిన
పిదపన్,
వాదుసుమీ యప్పిచ్చుట
లేదుసుమీ సతులవలపు లేశము
సుమతీ!
|
దుర్జన స్నేహం మంచిది కాదు. కీర్తి సంపాదించిన తరువాత తొలగిపోదు.
అప్పునిచ్చుట కలహానికి మూలం. స్త్రీలకు కొంచెమైనా ప్రేమ ఉండదు.
|
కాముకుడు దనిసి విడిచినఁ
కోమలిఁ బరవిటుఁడు గవయఁ
గోరుటయెల్లన్
బ్రేమమునఁ జెఱుకు పిప్పికిఁ
జీమలు వెస మూగినట్లు
సిద్ధము సుమతీ!
|
కాముకుడు తాను తృప్తిపడే వరకూ అనుభవించి విడిచిన స్త్రీని మరొక విటగాడనుభవించగోరుట, చెరుకురసం పీల్చుకొనగా మిగిలిన పిప్పిని చీమలు ఆశతో ముసురుకొన్నట్లు ఉపయోగంలేనిదిగా ఉంటుంది.
|
కారణము లేని నగవునుఁ
బేరణములేని లేమ పృథివీ
స్థలిలోఁ
బూరణములేని బూరెయు
వీరణములులేని పెండ్లి, వృధరా సుమతీ!
|
కారణంలేని నవ్వుకి, రవిక లేక స్త్రీకి, పూరణంలేని బూరెకి, వాయిద్యాలు లేని పెళ్ళికి
గౌరవం ఉండదు.
|
కులకాంతతోఁడ నెప్పుడుఁ
గలహింపకుఁ వట్టితప్పు
ఘటియింపకుమీ
కలకంఠ కంటి కన్నీ
రొలికిన సిరి యింటనుండ
నొల్లదు సుమతీ!
|
భార్యతో ఎప్పుడూ జగడమాడరాదు, లేని తప్పులు మోపరాదు.
పతివ్రతైన స్త్రీ కంటినీరు ఇంట పడితే, ఆ ఇంటిలో సంపద వుండదు.
|
కూరిమిగల దినములలో
నేరములెన్నఁడునుఁ గలుగ
నేరవు, మఱి యా
కూరిమి విరసంబైనను
నేరములే తోచుచుండు నిక్కము
సుమతీ!
|
స్నేహం గల దినాలలో ఎన్నడూ తప్పులు కనపడవు. ఆ స్నేహం విరోధమైతే
ఒప్పులే తప్పులుగా కనిపిస్తాయి.
|
కొంచెపు నరుసంగతిచే
నంచితముఁగ గీడువచ్చు నది
యెట్లన్నన్
గించిత్తు నల్లి కఱచిన
మంచమునకుఁ బెట్లు వచ్చు
మహిలో సుమతీ!
|
చిన్న నల్లి కరిస్తే మంచానికే విధంగా దెబ్బలు కలుగుతాయో, అలాగే నీచునితో స్నేహం చేస్తే కీడు కలుగుతుంది.
|
కొక్కోక మెల్ల జదివిన
చక్కనివాఁసైన రాజ
చంద్రుండైనన్
మిక్కిలి రొక్కము నీయక
చిక్కదురా వారకాంత సిద్ధము
సుమతీ!
|
రతిశాస్త్రమంతా చదివినవాడైనా, అందం గలవాడైనా, రాజులలో శ్రేష్టుడైనా, మిక్కిలి ధనమీయకుండా వేశ్య
లభించదు.
|
కొఱగాని కొడుకు పుట్టినఁ
గొఱగామియెగాదు తండ్రి
గుణములఁజెఱచున్
జెఱకుతుద వెన్ను పుట్టినఁ
జెఱ్కునఁ తీపెల్ల జెరచు
సిద్ధము సుమతీ!
|
చెరకుకొనకు వెన్నుపుట్టి ఆ చెరకులోని తియ్యదనమంతా ఎలా పాడుచేస్తుందో, అలాగే నిష్ప్రయోజకుడైన కొడుకు పుడితే వాడు నిష్ప్రయోజకుడవటమేగాక తండ్రి యొక్క మంచి గుణాలు కూడా పాడుచేస్తాడు.
|
కోమలి విశ్వాసం బునూ
బాములతో జెలిమిఁ యన్య భామల
వలపున్,
వేముల తియ్యదనంబును,
భూమీశుల నమ్మికలును బొంకుర
సుమతీ!
|
స్త్రీలయొక్క నమ్మకం, పాములతో స్నేహం, పరస్త్రీల యొక్క మోహం, వేపచెట్టు తియ్యదనం, రాజుల విశ్వాసానికి కల్లలు.
|
గడనగల మగనిఁ జూచిన
నడుగడుగున మడుగులిడుదు
రతివలు ధరలోఁ
గడనుడుగు మగనిఁజూచిన
నడపీనుగు వచ్చెననుచు
నగుదురు సుమతీ!
|
స్త్రీలు సంపాదన గల పతిని చూసి, అడుగులకు క్రింద వస్త్రపు మడతలు
వేసినట్లు తమలో భావిస్తూ గౌరవిస్తారు. సంపాదన లేని పతిని చూస్తే, నడిచే పీనుగుగా తమలో
భావిస్తూ పరిహాసం చేస్తారు.
|
చింతింపకు కడచిన పని
కింతులు వలతురని నమ్మ
కెంతయు మదిలో
నంతఃపుర కాంతలతో
మంతనముల మానుమిదియె మతముర
సుమతీ!
|
జరిగిపోయిన పనికి విచారించకు. స్త్రీలు ప్రేమిస్తారని నమ్మకు.
రాణివాస స్త్రీలతో రహస్య ఆలోచనలు చేయకు. ఇదే మంచి నడవడి సుమా!
|
చీమలు పెట్టిన పుట్టలు
పాముల కిరువైన యట్లు
పామరుఁడుదగన్
హేమంబుఁ గూడఁ బెట్టిన
భూమీశుల పాలఁజేరు భువిలో
సుమతీ!
|
చీమలు పెట్టిన పుట్టలు పాములకు నివాసమైన విధంగానే, లోభి దాచిన ధనం రాజుల పాలవుతుంది.
|
చుట్టములు గానివారలు
చుట్టములముఁ నీకటంచు
సొంపుదలిర్పన్
నెట్టుకొని యాశ్రయింతురు
గట్టిగ ద్రవ్యంబు గలుగఁ
గదరా సుమతీ!
|
బంధువులుకాని వారు సహితం ధనం కలిగినపుడు, నీకు మేము చుట్టాలమని ఉల్లాసంతో బలవంతంగా వచ్చి మిగుల దృఢంగా
ఆశ్రయిస్తారు.
|
చేతులకు తొడవు దానము
భూతలనాథులకుఁ దొడవు బొంకమి, ధరలో,
నీతియె తోడ వెవ్వారికి
నాతికి మానంబు తొడవు, నయముగ సుమతీ!
|
చేతులకు దానం, రాజులకు అబద్ధమాడకుండటం, ధరణిలో ఎవ్వరికైనా న్యాయం, స్త్రీకి పాతివ్రత్యం
అలంకారం.
|
తడవోర్వక యొడలోర్వక
కడువేగం బడచిపడిన
గార్యంబుగానే
తడవోర్చిన నొడ లోర్చినఁ
జెడిపోయిన కార్యమెల్లఁ
జేకురు సుమతీ!
|
ఆలస్యాన్ని, శ్రమను సహించక వెంటనే
త్వరపడితే ఏ కార్యం జరగదు? ఆలస్యం, శ్రమ సహించి ఓపిక పడితే చెడిపోయిన కార్యమంతా సమకూరుతుంది.
|
తన కోపమె తన శత్రువు
తన శాంతమె తనకు రక్ష, దయ చుట్టంబౌఁ
తన సంతోషమె స్వర్గము
తనదుఖఃమె నరక మండ్రు, తథ్యము సుమతీ!
|
తన కోపం శత్రువులాగా భాధను, నెమ్మదితనం రక్షకునిలాగా రక్షను, కరుణ చుట్టంలాగా ఆదరమును, సంతోషం స్వర్గంలాగా సుఖాన్ని, దుఃఖం నరకంలాగా వేదనను కల్గిస్తాయని చెప్తారు.
|
తనయూరి తపసితనమును
దనబుత్రుని విద్యపెంపుఁ, దన సతి రోపున్,
దన పెరటిచెట్టు మందును,
మనసున వర్ణీంపరెట్టి
మనుజులు సుమతీ!
|
తన గ్రామంలో చేసే తపోనిష్ఠను, తన కుమారుని విద్యావైభోగంను, తన భార్య యొక్క సౌందర్యంను, తన పెరటిలోని చెట్టు మందును, ఎటువంటి మనిషైనా పొగడడు.
|
తన కలిమి యింద్రభోగము,
తన లేమియె సర్వలోక
దారిద్ర్యంబున్,
తన చావు జగత్ప్రళయము
తను వలచిన యదియెరంభ తథ్యము
సుమతీ!
|
తన భాగ్యం ఇంద్రవైభవం వంటిదిగానూ, తన పేదరికమే ప్రపంచాన గొప్ప
దారిద్ర్యం వంటిదిగానూ, తన చావే యుగాంత ప్రళయం వంటిదిగానూ, తాను వలచిన స్త్రీయే
చక్కదనం కలిగినటువంటిదిగానూ మనుషులెంచుతారు.
|
తనవారు లేని చోటను,
జన వించుక లేనిచోట జగడము
చోటన్,
అనుమానమైన చోటను,
మనుజునట నిలువఁదగదు మహిలో
సుమతీ!
|
తన బంధువులులేని చోటులో, తనకు మచ్చికలేని చోటులో, తనపై అనుమాన మైన చోటులో మనుష్యుడు నిలువకూడదు.
|
తములము వేయని నోరును
వినుతులతోఁ జెలిమి సేసి
వెతఁబడు తెలివిన్
గమలములు లేని కొలకుఁను
హిమధాముఁడు లేని రాత్రి
హీనము సుమతీ!
|
తాంబూలం వేసుకోని నోరు, విరుద్ధమైన మతం గల వారితో
స్నేహంచేసి విచారించు వివేకం, తామరలు లేని సరస్సు, చంద్రుడు లేని రాత్రి నీచమైనవి.
|
తలనుండు విషము ఫణికిని
వెలయంగా తోకనుండు
వృశ్చికమునకున్
తలతోక యనక యుండును
ఖలునకు నిలువెల్ల విషము
గదరా సుమతీ!
|
తలలో పాముకు, తోకలో తేలుకు విషముంటుంది.
కానీ, దుర్మార్గులకు తల, తోక అనే నియమం లేక, శరీరమంతటా విషముంటుంది.
|
తలపొడుగు ధనముఁబోసిన
వెలయాలికి నిజములేదు
వివరింపంగాఁ
దల దడివి బాస జేఁసిన
వెలయాలిని నమ్మరాదు వినరా
సుమతీ!
|
తల పొడుగు ధనం పోసినప్పటికీ, వేశ్యా స్త్రీకి నిజం
చెప్పటమనేది లేదు. తల మీద చేయి వేసుకొని ప్రమాణం చేసినా అటువంటి కాంతను నమ్మరాదు.
|
తలమాసిన, వొలుమాసినఁ,
వలువలు మాసిననుఁ బ్రాణ
వల్లభునైనన్
కులకాంతలైన రోఁతురు,
తిలకింపఁగ భూమిలోన దిరముగ
సుమతీ!
|
ఆలోచించగా, భూమిమీద తల, శరీరం, బట్టలు మాస్తే భర్తనైనా
(మంచి స్త్రీలైనప్పటికీ) అసహ్యపడటం నిజం.
|
దగ్గర కొండెము చెప్పెడు
ప్రెగ్గడ పలుకులకు రాజు ప్రియుఁడై
మఱి తా
నెగ్గుఁ బ్రజ కాచరించుట
బొగ్గులకై కల్పతరువుఁ
బొడచుట సుమతీ!
|
దగ్గర ఉన్న మంత్రి చెప్పే చాడీలను విని, రాజు యిష్టపడి, ప్రజలకు కీడు చేయటం అనేది, కోరిన కోరికలనిచ్చు చెట్టును బొగ్గుల కోసం నరకటంతో సమానంగా ఉంటుంది.
|
తాననుభవింప నర్ధము
మానవపతి జేరు గొంత మఱి
భూగతమౌ
గానల నీగలు గూర్చిన
తేనియ యొరు జేరునట్లు
తిరముగ సుమతీ!
|
నిజంగా తేనెటీగలు అడవులలో చేర్చి ఉంచిన తేనె ఇతరులకు ఎలా చేరుతుందో, అలాగే తాము అనుభవించక దాచి
ఉంచిన ధనం కొంత రాజులకు చేరుతుంది, మరికొంత భూమి పాలవుతుంది.
|
ధనపతి సఖుఁడై యుండియు
నెనయంగా శివుఁడు
భిక్షమెత్తఁగ వలసెన్
దనవారి కెంత గలిగిన
తన భాగ్యమె తనఁకుగాక తధ్యము
సుమతీ!
|
ధన వంతుడైన కుబేరుడు స్నేహితుడైనప్పటికీ, ఈశ్వరుడు బిచ్చమెత్తటం సంభవించెను. కాబట్టి, తన వారికెంత సంపద ఉన్నా, తనకుపయోగపడదు. తన భాగ్యమే
తనకు ఉపయోగపడును.
|
ధీరులకుఁ జేయు మేలది
సారంబగు నారికేళ సలిలము
భంగిన్
గౌరవమును మఱి మీఁదట
భూరిసుఖావహము నగును భువిలో
సుమతీ!
|
కొబ్బరిచెట్టుకు నీరు పోసినచో శ్రేష్టమైన నీరుగల కాయలను యిచ్చును. అలాగే బుద్ధిమంతులకు చేసిన ఉపకారం మర్యాదను, తరువాత మిక్కిలి సుఖాలను కల్గిస్తుంది.
|
నడువకుమీ తెరువొక్కటఁ
గుడువకుమీ శత్రునింట
గూరిమితోడన్
ముడువకుమీ పరధనముల
నుడువకుమీ యొరుల మనసు
నొవ్వగ సుమతీ!
|
మార్గంలో ఒంటరిగా నడవకు. పగవాని ఇంటిలో స్నేహంతో భుజించకు. ఇతరుల
ధనాన్ని మూట కట్టకు. ఇతరుల మనస్సు నొచ్చునట్లు మాట్లాడకు.
|
నమ్మకు సుంకరి, జూదరి,
నమ్మకు మగసాలివాని, నటు వెలయాలిన్,
నమ్మకు మంగడివానిని,
నమ్మకుమీ వామహస్తు నవనిని
సుమతీ!
|
పన్నులు వసూలు చేయువానిని, జూదమాడు వానిని, కంసాలిని, భోగం స్త్రీని, సరుకులమ్మేవానిని, ఎడమచేతితో పనిచేయువానిని
నమ్మకు.
|
నయమున బాలుం ద్రావరు
భయమునను విషమ్మునైన
భక్షింతురుగా
నయమెంత దోసకారియొ
భయమే చూపంగవలయు బాగుగ సుమతీ!
|
మంచితనం వల్ల పాలను సహితం త్రాగరు. భయపెట్టటం చేత విషమైనా తింటారు.
కావునా, భయాన్ని చక్కగా చూపించాలి.
|
నరపతులు మేరఁదప్పిన,
దిర మొప్పగ విధవ యింటఁ
దీర్పరియైనన్,
గరణము వైదికుఁడయినను,
మరణాంతక మౌనుగాని మానదు
సుమతీ!
|
రాజులు ధర్మం యొక్క హద్దు తప్పినా, విధవాస్త్రీ ఇంటిని ఎల్లకాలం పెత్తనం చేసినా, గ్రామకరణం వైదికవృత్తి గలవాడైనా ప్రాణం పోవునంతటి కష్టం తప్పకుండా సంభవిస్తుంది.
|
నవరస భావాలంకృత
కవితా గోష్టియును, మధుర గానంబును, దా
నవివేకి కెంత జెప్పిన
జెవిటికి శంఖూదినట్లు
సిద్ధము సుమతీ!
|
శృంగారాది నవరసాలతో, భావాలతో అలంకరించబడిన కవిత్వ ప్రసంగాన్ని, మనోహరమైన పాటను, తెలివిలేనివారికెంత తెలియజేసినా, చెవిటివాడికి శంఖమూదినట్లే
నిరర్థకమవుతాయి.
|
నవ్వకుమీ సభలోపల
సవ్వకుమీ తల్లిదండ్రి
నాధులతోడన్,
నవ్వకుమీ పరసతులతో,
నవ్వకుమీ విప్రవరుల నయమిది
సుమతీ!
|
సభలోపల, తల్లిదండ్రులతో, అధికారులతో, పరస్త్రీతో, బ్రాహ్మణ శ్రేష్టులతో పరిహాసాలాడకు.
|
నీరే ప్రాణాధారము,
నోరే రసభరితమైన నుడువుల
కెల్లన్,
నారే నరులకు రత్నము,
చీరే శృంగార మండ్రు, సిద్ధము సుమతీ!
|
నీరే అన్ని జీవులకు బ్రతకటానికి ఆధారం. నోరే రసవంతమైన సమస్తమైన మాటలు పల్కటానికి స్థానం. స్త్రీయే సర్వజనులకు రత్నం. వస్త్రమే సింగారానికి ముఖ్యం.
|
పగవల దెవ్వరితోడను,
వగవంగా వలదు లేమి వచ్చిన
పిదపన్,
దెగనాడవలదు సభలను,
మగువకు మన సియ్యవలదు మహిలో
సుమతీ!
|
ఎటువంటి వారితోనూ పగపెట్టుకోరాదు. బీదతనం సంభవించిన తరువాత విచారించరాదు. సభలలో మోమాటం లేకుండా మాట్లాడరాదు. స్త్రీకి, మనసులోని వలపు తెలుపరాదు.
|
పతికడకుఁ, తనుఁ గూర్చిన
సతికడకును, వేల్పుఁకడకు, సద్గురు కడకున్,
సుతుకడకును రిత్తచేతుల
మతిమంతులు చనరు, నీతి మార్గము సుమతీ!
|
నీతి ప్రవర్తన గలవారు, రాజు దగ్గరకు, తనను ప్రేమించే భార్య దగ్గరకు, దేవుని సముఖానికి, గురువు దగ్గరకు, కుమారుని దగ్గరకు వట్టి చేతులతో వెళ్ళరు.
|
పనిచేయు నెడల దాసియు,
ననుభవమున రంభ, మంత్రి యాలోచనలన్,
దనుభక్తి యెడలఁ దల్లియు,
యనదగు కులకాంత యుండనగురా
సుమతీ!
|
భార్య ఇంటిపనులు చేసేటపుడు సేవకురాలవుతుంది, భోగించునపుడు రంభలాగా, సలహాలు చెప్పునపుడు
మంత్రిలాగా, భుజించునపుడు తల్లిలాగా
ఉండాలి.
|
పరనారీ సోదరుఁడై
పరధనముల కాసపడక, పరులకు హితుఁడై
పరులుఁ దనుఁబొగడ నెగడకఁ,
బరు లలిగిన నలుగనతఁడు, పరముఁడు సుమతీ!
|
పరస్త్రీలకు సోదరునిలాగా ఉండి, పరుల భాగ్యాలకు ఆశపడక, పరులకు స్నేహితుడై, పరులు తన్ను కొనియాడితే వుబ్బక, పరులు కోపించినా తాను కోపించని
మనుష్యుడే ఉత్తముడు.
|
పరసతి కూటమిఁ గోరకు,
పరధనముల కాసపడకు, పరునెంచకుమీ,
సరిగాని గోష్టి చేయకు,
సిరిచెడి చుట్టంబుకడకు
జేరకు సుమతీ!
|
పరసతుల పొందు కోరకు. ఇతరుల భాగ్యానికి ఆశపడకు. పరుల తప్పులెంచకు. తగనటువంటి ప్రసంగం చేయకు. ఐశ్వర్యం
కోల్పోయిన కారణంగా బంధువుల వద్దకు
వెళ్ళకు.
|
పరసతుల గోష్ఠినుండిన
పురుషుఁఢు గాంగేయుఁడైన
భువినిందవడున్,
బరసతి సుశీలయైనను,
బరుసంగతినున్న నింద పాలగు
సుమతీ!
|
బ్రహ్మచర్య వ్రతం గల భీష్ముడైనప్పటికీ, పరకాంతల ప్రసంగంలో ఉంటే అపకీర్తి పాలవుతాడు. అలాగే, మంచిగుణం గల స్త్రీయైనా పరపురుషుని సహవాసం కల్గిఉంటే అపకీర్తి పాలవుతుంది.
|
పరునాత్మఁ దలచుసతి విడు,
మరుమాటలు పలుకు సుతుల
మన్నింపకుమీ,
వెఱ పెఱుగనిఁ భటు నేలకు
తఱుచుగ సతిఁ గవయబోకు, తగదుర సుమతీ!
|
మనసులో పరపురుషుని కోరే భార్యను విడవాలి. ఎదురుమాట్లాడే కుమారుని క్షమించకూడదు. భయపడని సేవకుని ఉంచరాదు.
పలుమార్లు భార్యతో పొందు మానాలి.
|
పరుల కనిష్టము సెప్పకు,
పొరుగిండ్లకుఁ బనులు లేక
పోవకు మెపుడున్
బరుఁ గలిసిన సతి గవయకు
మెరిఁగియు బిరుసైన హయము
నెక్కకు సుమతీ!
|
ఇతరులకు యిష్టంగాని దానిని మాట్లాడకు. పనిలేక ఇతరుల ఇండ్లకెన్నడూ వెళ్ళకు. ఇతరులు పొందిన స్త్రీని పొందకు. పెంకితనం కలిగిన గుర్రం ఎక్కకు.
|
పర్వముల సతుల గవయకు,
ముర్వీశ్వరు కరుణ నమ్మి
యుబ్బకు మదిలో,
గర్వింపఁ నాలి బెంపకు
నిర్వాహము లేనిచోట నిలువకు, సుమతీ!
|
పుణ్యదినాలలో స్త్రీలను పొందకు. రాజు యొక్క దయను నమ్మి పొంగకు.
గర్వించేలా భార్యను పోషించకు. బాగుపడలేనిచోట ఉండకు.
|
పలుదోమి సేయు విడియము
తలగడిగిన నాఁటి నిద్ర, తరుణులతోడన్
పొలయలుక నాఁటి కూటమి
వెల యింతని చెప్పరాదు వినరా
సుమతీ!
|
దంతాలు తోముకొనిన వెంటనే వేసుకొను తాంబూలం, తలంటుకొని స్నానం
చేసిననాటి నిద్ర, స్త్రీలతో ప్రణయకలహంనాడు
కూడిన పొందు వీటి విలువ ఇంతని
చెప్పలేం సుమా!
|
పా టెరుగని పతి కొలువును,
గూటంబున కెఱుకపడని గోమలి
రతియున్,
జేటెత్త జేయు జెలిమియు
నేటికి నెదురీదినట్టు
లెన్నగ సుమతీ!
|
పనియొక్క కష్టసుఖాలు తెలుసుకోని అధికారి సేవ, కూటమి తెలియనటువంటి
స్త్రీయొక్క సంభోగం, కీడును కలిగించే స్నేహం, విచారించి చూడగా - నదికి ఎదురు యీదు నంతటి కష్టంలాగా ఉంటుంది.
|
పాలను గలసిన జలమును
బాలవిధంబుననె యుండు
బరికింపంగా,
బాలచవిఁ జెరుచు గావున,
తాలసుఁడగువాని పొందు వలదుర
సుమతీ!
|
పాలతో కలిపిన నీరు పాల విధంగానే ఉంటుంది. కానీ, శోధించి చూడగా పాలయొక్క
రుచిని పోగొడుతుంది. అలాగే, చెడ్డవారితో స్నేహం చేస్తే మంచి గుణాలు పోతాయి. కావునా, చెడ్డవారితో స్నేహం వద్దు.
|
పాలసునకైన యాపద
జాలింపబడి తీర్చదగదు
సర్వజ్ఞునకున్
దే లగ్ని బడగ బట్టిన
మేలెరుగునె మీటుగాక మేదిని సుమతీ!
|
అన్నీ తెలిసిన వాడైనా, తేలు నిప్పులో పడినపుడు విచారం చెంది, దానిని రక్షించటానికి
పట్టుకొంటే, అది మేలు చేయక కుడుతుంది. అలాగే, దుర్జనునకు కీడు
వచ్చినప్పుడు జాలితో రక్షిస్తే వాడు తిరిగి కీడు చేస్తాడు.
|
పిలువని పనులను బోవుట,
గలయని సతి రతియు, రాజు గానని కొలువున్
బిలువని పేరంటంబును,
వలవని చెలిమియును జేయ వలదుర
సుమతీ!
|
పిలువని పనులకు పోవటం, ఇష్టపడని స్త్రీతో
భోగించటం, రాజు చూడని ఉద్యోగం, పిలువని పేరంటం, ప్రేమించని స్నేహం చేయరాదు.
|
వురికిని బ్రాణము కోమటి,
వరికినిఁ బ్రాణంబు నీరు, వసుమతిలోనన్
గరికిని ప్రాణము తొండము
సిరికినిఁ బ్రాణంబు మగువ, సిద్ధము సుమతీ!
|
పట్టణానికి కోమటి, వరిపైరుకి నీరు, ఏనుగుకు తొండం, సిరి సంపదలకు స్త్రీ
ప్రాణం వంటివి.
|
పుత్రోత్సాహము తండ్రికి
పుత్రుడు జన్మించినపుడె
పుట్టదు, జనులా
పుత్రుని గనుకొని పొగడగ
పుత్రోత్సాహంబు నాడు పొదుర
సుమతీ!
|
తండ్రికి కుమారుడు పుట్టగానే పుత్రుడు కలగటం వలన వచ్చే సంతోషం
కలగదు. ప్రజలు ఆ కుమారుని చూసి మెచ్చిన రోజునే ఆ సంతోషం కలుగుతుంది.
|
పులిపాలు దెచ్చియిచ్చిన
నలవడఁగా గుండెగోసి యరచే
నిడినన్
దలపొడుగు ధనముఁబోసిన
వెలయాలికిఁగూర్మిలేదు వినరా
సుమతీ!
|
పులి పాలు తెచ్చినా, గుండెకాయను కోసి అరచేతిలో
పెట్టినా, తలెత్తు ధనం పోసినా, వేశ్యా స్త్రీకి ప్రేమ
ఉండదు.
|
పెట్టిన దినముల లోపల
నట్టడవులకైన వచ్చు
నానార్ధములున్
బెట్టని దినములఁ గనకఁపు
గట్టెక్కిన నేమిలేదు గదరా
సుమతీ!
|
పూర్వజన్మలో తాను దానమిచ్చిన ఫలం వలన, అడవి మధ్యలో ఉన్నా సకల పదార్ధాలు కలుగుతాయి. పూర్వ జన్మలో
దానమియ్యకపోతే తాను బంగారుకొండ ఎక్కినా
ఏమీ లభించదు ("యద్ధాతా నిజ ఫాలపట్ట లిఖితమ్" అనుశ్లోకానికి అనుకరణం).
|
పొరుగునఁ బగవాఁడుండిన
నిర నొందఁగ వ్రాఁతకాడె
యేలికయైనన్
ధరఁగాఁపు గొండెయైనను
గరణాలకు బ్రతుకులేదు గదరా
సుమతీ!
|
ఇంటి పొరుగున విరోధి కాపురమున్నా, వ్రాతలో నేర్పరియైనవాడు పాలకుడైనా, రైతు చాడీలు చెప్పేవాడైనా కరణాలకు బ్రతుకుతెరువుండదు.
|
బంగారు కుదువఁబెట్టకు
సంగరమునఁ బాఱిపోకు, సరసుడవై తే
నంగడి వెచ్చము లాడకు,
వెంగలితోఁ జెలిమివలదు
వినురా సుమతీ!
|
బంగారం తాకట్టుపెట్టకు. యుద్ధంలో పారిపోకు. దుకాణంలో వెచ్చాలు అప్పు
తీసుకోకు. అవివేకితో స్నేహం చేయకు.
|
బలవంతుఁడ నాకేమని
బలువురతో నిగ్రహించి
పలుకుటమేలా?
బలవంతమైన సర్పము
చలిచీమల చేతఁజిక్కి చావదె
సుమతీ!
|
బలం కలిగిన పాము ఐనా చలి చీమల చేత పట్టుబడి చస్తుంది. అలాగే తాను
బలవంతుడనే గదా అని అనేకులతో విరోధ పడితే, తనకే కీడు వస్తుంది.
|
మండలపతి సముఖంబున
మెండైన ప్రధానిలేక మెలగుట
యెల్లన్
గొండంత మదపుటేనుఁగు
తొండము లేకుండినట్లు తోచుట
సుమతీ!
|
కొండంత ఏనుగుకు తొండంలేకపోతే ఎలా నిరర్ధకమో, అలాగే రాజు యొక్క సముఖాన సమర్ధత గల మంత్రిలేకపోతే రాజ్యం నిరర్ధకం.
|
మంత్రిగలవాని రాజ్యము
మంత్రము సెడకుండ నిలుచుఁ
దరుచుగ ధరలో
మంత్రి విహీనుని రాజ్యము
జంత్రపుంగీ లూడినట్లు
జరుగదు సుమతీ!
|
మంత్రి ఉన్న రాజు యొక్క రాజ్యం, కట్టుబాటు చెడిపోకుండా జరుగుతుంది. మంత్రి లేని రాజు యొక్క రాజ్యం
కీలూడిన యంత్రంలాగా నడవదు.
|
మాటకుఁ బ్రాణము సత్యము,
కోటకుఁ బ్రాణంబు సుభట కోటి, ధరిత్రిన్
బోటికిఁ బ్రాణము మానము,
చీటికిఁ బ్రాణంబు వ్రాలు
సిద్ధము సుమతీ!
|
మాటకు సత్యం, కోటకు మంచి భటుల సమూహం, స్త్రీకి సిగ్గు, ఉత్తరానికి చేవ్రాలు
(సంతకం) జీవనాలు(ప్రాణంలాగా ముఖ్యమైనవి).
|
మానధను డాత్మధృతి చెడి
హీనుండగువాని నాశ్రయించుట
యెల్లన్
మానెండు జలముల లోపల
నేనుగు మెయిదాచినట్టు
లెరుగుము సుమతీ!
|
అభిమానవంతుడు ధైర్యం తొలగి నీచుని సేవించటం, కొంచెం నీళ్ళలో ఏనుగు శరీరాన్ని దాచుకొను విధంగా ఉంటుంది.
|
మది నొకని వలచియుండగ,
మదిచెడి యొక కౄరత్రుగన్
బొది జిలుక పిల్లి పట్టిన
జదువునె యా పంజరమున జగతిని
సుమతీ!
|
పిల్లిని పంజరంలో పెట్టినా, పంజరం మధ్యనున్న చిలుక మాట్లాడునా? అలాగే మనసునందొకని ప్రేమించిన
స్త్రీ, మరొక విటుడెంత బ్రతిమాలినా
ప్రేమించదు.
|
మేలెంచని మాలిన్యుని,
మాలను, నగసాలెవాని, మంగలిహితుగా
నేలిన నరపతి రాజ్యము
నేల గలసిపోవుగాని నెగడదు
సుమతీ!
|
ఉపకారం తలపోయని పాపాత్ముని, మాలను, కంసాలిని, మంగలిని వీళ్ళను
స్నేహితులుగా చేసుకున్న రాజుయొక్క రాజ్యం నశించునే గానీ వృద్ధి చెందదు.
|
'రా, పొ'మ్మని పిలువని యా
భూపాలునిఁగొల్వ భుక్తి
ముక్తులు గలవే?
దీపంబు లేని యింటనుఁ
జే పుణికి ళ్ళాడినట్లు
సిద్ధము సుమతీ!
|
దీపంలేని ఇంటిలో చేతిపట్టులాడిన పట్టుదొరకనట్లే, 'రమ్ము పొమ్ము' అని ఆదరించని రాజును
సేవించటం వలన భుక్తి ముక్తులు కల్గవు.
|
రూపించి పలికి బొంకకు,
ప్రాపగు చుట్టంబు కెగ్గు
పలుకకు, మదిలో
గోపించు రాజుఁ గొల్వకు
పాపపు దేశంబు సొరకు, పదిలము సుమతీ!
|
రూఢి చేసి మాట్లాడిన తరువాత అబద్ధమాడకు. సహాయంగా ఉండు బంధువులకు కీడు చేయకు. కోపించే రాజును సేవించకు. పాపాత్ములుండే దేశానికి వెళ్ళకు.
|
లావుగల వానికంటెను
భావింపగ నీతిపరుడు
బలవంతుండౌ
గ్రావంబంత గజంబును
మావటివాఁ డెక్కినట్లు మహిలో
సుమతీ!
|
కొండంతటి ఏనుగును మావటి వాడెక్కి లోబరచుకొనేట్లు లావుగలిగిన
వాడికంటే, నీతి గల్గినవాడు బలవంతుడగును.
|
వఱదైన చేను దున్నకు
కఱవైనను బంధుజనులకడ కేగకుమీ,
పరులకు మర్మము సెప్పకు,
పిఱికికి దళవాయితనము
బెట్టకు సుమతీ!
|
వరద వచ్చే పొలంలో వ్యవసాయం చేయకు, కరువు వస్తే చుట్టాల కడ కరుగకు. ఇతరులకు రహస్యం చెప్పకు. భయం
గలవాడికి సేవా నాయకత్వం ఇవ్వకు.
|
వరిపంటలేని యూరును,
దొరలుండని యూరు, తోడు దొరకని తెరువున్,
ధరను బతిలేని గృహమును,
నరయంగా రుద్రభూమి యనదగు
సుమతీ!
|
వరిపంట లేని ఊరు, అధికారి ఉండని గ్రామం, తోడు దొరకని మార్గం, యజమాని లేని ఇల్లు
వల్లకాడుతో సమానం.
|
వినదగు నెవ్వరు చెప్పిన
వినినంతనె వేగపడక
వివరింపఁదగున్
గని కల్ల నిజము దెలిసిన
మనుజుఁడెపో నీతిపరుఁడు
మహిలో సుమతీ!
|
ఎవ్వరు చెప్పినా వినవచ్చు. వినగానే తొందరపడక నిజమో అబద్ధమో వివరించి
తెలుసుకొనినవాడే న్యాయం తెలిసినవాడు.
|
వీడెము సేయని నోరును
నాడియు మఱి లేదటంచు నాడెడి
నోరున్
బాడంగరాని నోరును
బూడిద కిరవైన పాడు, బొందర సుమతీ!
|
తాంబూలం వేసుకోని నోరు, చెప్పిన మాట మరలా లేదని పలికే నోరు, పాటపాడటం తెలియని నోరు, బూడిద మన్ను పోసే గుంటతో సమానం (బొంద - గుంటూరు కృష్టామండలాల దూష్యార్ధం).
|
వెలయాలి వలనఁ గూరిమి
గలుగదు మఱిఁగలిగెనేని
కడతేరదుగా
బలువురు నడిచెడు తెరువునఁ
బులు మొలవదు మొలచెనేని
బొదలదు సుమతీ!
|
పదుగురు నడిచే మార్గంలో గడ్డి మొలవనే మొలవదు. ఒకవేళ కలిగినా, కడవరకు స్థిరంగా ఉండదు.
అలాగే వేశ్య ప్రేమించదు, ప్రేమించినా తుదివరకూ
నిలువదు.
|
వెలయాలు సేయు బాసలు,
వెలయఁగ నగసాలి పొందు, వెలమల చెలిమిన్,
గలలోఁన గన్న కలిమియు,
విలసితముగ నమ్మరాదు వినరా
సుమతీ!
|
వేశ్యా ప్రమాణాలను, విశ్వ బ్రాహ్మణుని
స్నేహాన్ని, వెలమ దొరల జతను, కలలో చూసిన సంపదను, స్పష్టంగా నమ్మరాదు.
|
వేసరపు జాతి గానీ
వీసముఁదా చేయనట్టి
వ్యర్థుడు గానీ
దాడి కొడుకైన గానీ
కాసులు గలవాఁడె రాజు గదరా
సుమతీ!
|
నీచజాతివాడైనా, కొంచెమైనా చేయలేమనే
నిష్ప్రయోజకుడైనా, దాసీపుత్రుడైనా -
ధనంగలవాడే అధిపతి.
|
శుభముల నొందని చదువును,
నభినయమును రాగరసము నందని
పాటల్
గుభగుభలు లేని కూటమి,
సభ మెచ్చని మాటలెల్ల జప్పన
సుమతీ!
|
మంగళాలు పొందని విద్య, అభినయం రాగరసాలులేని పాట, సందడులులేని రతి, సభలో మెచ్చని మాటలు ఇవన్నీ
సారంలేనివి.
|
సరసము విరసము కొఱకే
పరిపూర్ణ సుఖంబు లధిక బాధల
కొఱకే
పెరుగుట విరుగుట కొఱకే
ధర తగ్గుట హెచ్చు కొరకె
తథ్యము సుమతీ!
|
హాస్యాలాడటం విరోధం కల్గటానికే, ఎక్కువ సౌఖ్యాలననుభవించటం బాగా
కష్టాలను పొందటానికే, అధికంగా పెరగటం విరుగుట కొరకే, ధర తగ్గటం అధికమవటానికే -
నిజమైన కారణాలు.
|
సిరితా వచ్చిన వచ్చును
సలలితముగ నారికేళ సలిలము
భంగిన్
సిరితాఁ బోయిన బోవును
కరి మ్రింగిన వెలగపండు
కరణిని సుమతీ!
|
సంపద కలుగునప్పుడు కొబ్బరి కాయలోకి నీరువచ్చే విధంగానే రమ్యంగా కలుగును. సంపద పోవునప్పుడు ఏనుగు
మ్రింగిన వెలగపండులోని గుజ్జు
మాయమగు విధంగానే మాయమైపోవును.
|
స్త్రీలయెడల వాదులాడకు
బాలురతోఁ జెలిమి చేసి
భాషింపకుమీ
మేలైన గుణము విడువకు
ఏలిన పతి నిందసేయ కెన్నడు
సుమతీ!
|
ఎన్నడూ స్త్రీలతో వివాదాలాడకు, బాలురతో స్నేహం చేసి
మాట్లాడకు, మంచి గుణాలు వదలకు, పాలించు యజమానిని దూషించకు.
|
Subscribe by Email
Follow Updates Articles from This Blog via Email
No Comments